Framferði íslenska ríkisins gagnvart landeigendum sjávarjarða, vegna nýtingar auðlinda innan netlaga, felur í sér eignarnám. Furðulegt er að borið hafi á því að sú framganga sé réttlætt með kröfu um að landeigendur sýni fram á að þeir hafi orðið fyrir tjóni við það að vera sviptir veiði- og eignarréttindum.
Samkvæmt netlögum á landeigandi jarðar sem liggur að sjó veiðirétt sem náði 60 faðma frá stórstraumsfjörumáli. Þessi meginregla var almennt viðurkennd sem og að hafsvæðið fyrir utan netlög væri almenningur þar sem öllum var heimil veiði.
Í 2. kafla rekabálks Jónsbókar segir að „allir menn eiga að veiða fyrir utan netlög að ósekju“. Þetta þýðir að ytri mörk landeignar voru og eiga að vera miðuð við netlög. ÁkvæðiJónsbókar í þessu sambandi eru því enn í fullu gildi.
Afmörkun netlaga er í raun tvíþætt; annars vegar dýptarregla Jónsbókar, sem tekur til fiskveiði innan netlaga, og hins vegar svokölluð fjarlægðarregla. Þessi viðmið taka til tiltekinna auðlinda innan netlaga. Ef netlög samkvæmt dýptarreglu Jónsbókar ná lengra út en 115 metra nær veiðiréttur landeigenda lengra út í sjó en beinn eignarréttur landeigenda að sjávarbotni.
Fjarlægðarreglan felur í sér að netlög er skilgreind sem 115 metrar frá stórstraumsfjörumáli. Þegar um dýptarregluna er að ræða er miðað við 6,88 metra dýpi samkvæmt Páli Vídalín lögmanni (1667-1727). Ystu mörk netlaga samkvæmt Jónsbók eru því samkvæmt þessu 6,88 metra dýpi á stórstraumsfjöru.
Hagsmunir landeiganda sjávarjarða hunsaðir
Við setningu laga um stjórn fiskveiða var gróflega gengið á veiði- og eignarrétt landeiganda sjávarjarða þar sem litið var fram hjá netlögum, auk þess sem ekkert samráð haft við landeigendur. Ekki var heldur tekið tillit til þess hvort lögin takmörkuðu stjórnarskrárvarin réttindi landeiganda eða hvort þeir hinir sömu ættu rétt á bótum fyrir skaðann sem þeir urðu fyrir við setningu laganna.
Í raun má segja að íslenska ríkið hafi við setningu laganna tekið það sjávarsvæði við strendur landins, sem skilgreint er innan netlaga, eignarnámi eins og áður segir. Þessi gjörningur stenst engan vegin lög enda báru þeir jarðeigendur sem hlut áttu að máli skarðan hlut frá borði.
Óumdeilt er að löng hefð var fyrir því að reikna hlunnindi sem tengjast netlögum inn í jarðarverð enda var fasteignaskattur jarða sem lágu að sjó innheimtur samkvæmt viðmiðum Jónsbókar langt fram eftir síðustu öld. Þetta sannar, svo ekki verður um villst, að hér er um skýran eignarrétt að ræða sem er stjórnarskrárvarinn.
Sú spurning er áleitin hvað verði um ónýttar auðlindir innan netlaga eins og t.d. virkjun sjávarfalla til orkuvinnslu? Ætlar ríkið sér að deila út þeirri auðlind til útvalinna þegar þar að kemur í trássi við réttindi landeigenda? Hér má auk þess nefna að grásleppuveiði fer að mestu leyti fram innan marka netlaga sem þýðir að ríkið er að ráðskast með auðlindir sem það hefur enga lögsögu yfir.
Borið hefur á því í umfjöllun lögmanna um bótarétt landeigenda í þessu sambandi að sá réttur sé ekki til staðar nema að landeigandi geti sýnt fram á að hann hafi orðið fyrir tjóni. Þessi rök halda engu vatni þar sem búið er með þeim að snúa sönnunarbyrðinni á hvolf.
Þetta er rétt eins og að þjófur kæmist upp með það að skila ekki þýfinu til baka nema með því skilyrði að brotaþolinn gæti fært sönnur á tjónið og þar að auki verðlagt það. Sama gildir í raun um framferði ríkisins gagnvart landeigendum sjávarjarða þegar kemur að auðlindum tengdum netlögum. Landeigendur sjávarjarða skulu því verðleggja þýfið en sitji ella eftir snauðir. Þetta flokkast undir ólög.
Ómar Antonsson, formaður Samtaka eiganda sjávarjarða.